Pełzakowica

PEŁZAKOWICA (czerwonka  pełzakowa) Amoebosis
Jest to choroba inwazyjna jelita grubego; występuje epidemicznie i endemicznie w krajach o klimacie tropikalnym i subtropikalnym, na terenach o niskim poziomie sanitarnym.
Występuje w różnych postaciach. Częste występowanie postaci bezobjawowych (infestacja amebowa), uwarunkowanych bytowaniem w jelicie formy saprofitycznej trofozoitu (forma minuta E. histolytica); po pewnym czasie, w niekorzystnych dla człowieka warunkach, mogą one przejść w postacie objawowe, gdy w jelitach pojawiają się duże trofozoity  naruszające ciągłość ściany jelita i powodujące tworzenie głębokich „butelkowatych” owrzodzeń. Ostra pełzakowica ujawnia się bólami brzucha, bolesnym parciem na stolec, często śluzowo-krwawą biegunką, gorączką. Do powikłań ostrej pełzakowicy należy: przejście w stan podostry, przewlekły, z okresami remisji i zaostrzeń; rozsiew pełzaka i szerzenie się ropni pełzakowych w innych narządach i tkankach, głównie w wątrobie (pełzakowica jelitowo-wątrobowa), także w płucach, śledzionie, mózgu, skórze; tworzenie się guzów pełzakowych – amoeboma, czasem omyłkowo rozpoznawanych jako carcinoma; perforacje w miejscach owrzodzenia z krwotokiem, zapaleniem otrzewnej, wgłobieniem jelita. Najpoważniejszą postacią kliniczną jest pełzakowica piorunująca; występuje szczególnie u kobiet w okresie ciąży i połogu; zgon może nastąpić w ciągu kilku dni lub tygodni wskutek perforacji jelita, gęsto usianego owrzodzeniami, zapalenia otrzewnej i niedrożności porażennej jelita.

Pełzak czerwonki (Entamoeba histolytica) występuje w postaci wegetatywnej (trofozoit), mało odpornej na działanie warunków zewnętrznych i w dość odpornej postaci przetrwalnikowej (cysta). Trofozoity występują w postaci małej (forma minuta) i dużej (forma magna). Duże trofozoity pasożytują w ścianie jelita grubego i w przestrzeniach międzykomórkowych różnych tkanek (forma tkankowa); żywią się krwinkami czerwonymi (hematofagi) i strzępkami rozpadłych komórek. Małe trofozoity bytują w świetle jelita grubego; stanowią formę przejściową do cysty. Cysty bytują w świetle jelita grubego i są wydalane z kałem; wytwarzają się tylko z postaci małej i są inwazyjne dla człowieka. W glebie i w wodzie cysty mogą przeżyć do 5 tygodni, w kale do 7 dni.
Rezerwuar zarazka stanowi człowiek.
Źródłem zakażenia jest  człowiek chory, wydalający cysty E. histolytica.

Na terenach endemicznych szerzy się głównie przez wodę, zanieczyszczoną fekaliami, zawierającymi cysty pełzaka E. histolytica. Dzieje się tak zwłaszcza w tych ogniskach endemicznych, gdzie warunki bytowania ludności są ściśle związane z małymi, powierzchniowymi źródłami wody, wykorzystywanymi do kąpieli, prania, płukania jarzyn i owoców, jak również do picia. Ameboza szerzy się także przez spożycie zakażonych cystami produktów spożywczych; za pośrednictwem zakażonych cystami rąk (choroba brudnych rąk) oraz za pośrednictwem owadów, głównie much, mogących mechanicznie przenosić kał zanieczyszczony cystami na żywność i wodę.

Na zakażenie narażona jest głównie jama ustna – przewód pokarmowy.
Okres wylęgania trwa od 5 dni do kilku miesięcy. Najczęściej 2-4 tygodnie.
Wydalanie zarazka i okres zaraźliwości trwa przez cały okres wydalania cyst E. histolytica.

Wrażliwość na wystąpienie schorzenia jest ogólna, jednakże u wielu osób zakażonych nie rozwija się choroba. Uważa się, że warunkiem wystąpienia objawowej infekcji amebowej jest wtargnięcie równoczesne do jelita, wraz z cystami pełzaka E, histolytica, towarzyszącej (niekoniecznie patogennej) flory bakteryjnej, która wzmaga wirulencję pełzaka, uzyskującego zdolność swoistego działania na ścianę jelita.

Schorzenie występuje głównie w krajach strefy tropikalnej i subtropikalnej, na kontynentach – afrykańskim, azjatyckim oraz w Południowej i Środkowej Ameryce. Wśród krajów afrykańskich notuje się po kilkadziesiąt tysięcy zachorowań rocznie w republice Czad, Mali, Nigerii: zapadalność od 500 do ponad 1000 na 100 000. Po kilka tysięcy zachorowań rocznie notują: Benin, Ruanda, Uganda, Kongo. Z krajów amerykańskich wysoką zapadalność notuje się w Meksyku (rocznie od kilkudziesięciu tysięcy do powyżej 100 tysięcy zachorowań, przy zapadalności od kilkudziesięciu do 155 przypadków na 100 tysięcy mieszkańców). Wenezuela, Honduras, Nikaragua, Gwatemala i El Salwador zgłaszają po kilka do kilkunastu tysięcy zachorowań rocznie.
W krajach o klimacie umiarkowanym wykrywa się z reguły przypadki importowane zachorowań oraz przypadki infestacji amebowej. W Europie ( Grecja, Włochy) rejestruje się od kilkunastu do kilkudziesięciu przypadków rocznie, w Szwecji powyżej 100 przypadków. W Stanach Zjednoczonych około 2-3 tysiące, a w Kanadzie po kilkaset przypadków rocznie. W Polsce wykrywa się rocznie kilka lub kilkanaście przypadków zawleczonych.

ROZPOZNANIE

a)    kliniczne – na podstawie obrazu klinicznego i przebiegu choroby;
b)    laboratoryjne – poprzez stwierdzenie obecności pasożytów w preparacie mikroskopowym ze świeżego kału bądź wymazu ze ściany jelita (rektoskopia), jak również z owrzodzeń i wycinków tkanki. Hodowla materiału na podłożach. Badania serologiczne (odczyny: immunodyfuzji, immunofluorescencji pośredniej) są szczególnie pomocne w pozajelitowych postaciach amebozy, nie są przydatne w postaci bezobjawowej. W różnicowaniu uwzględnia się między innymi czerwonkę bakteryjną, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, polipowatość jelita grubego, zapalenie wyrostka robaczkowego, lambliozę, strongyloidozę.

ZAPOBIEGANIE I ZWALCZANIE

a)    unieszkodliwienie źródła zakażenia – wczesne wykrycie, izolacja i leczenie chorych na amebozę. Odpowiednie zabezpieczenie i odkażenie wydalin chorych. Badanie osób ze styczności z chorymi, wykrycie i leczenie osób wydalających cysty E. histolytica. Badanie personelu zatrudnionego przy przygotowaniu żywności w zakładach żywienia zbiorowego i odsunięcie od pracy tzw. branżowców, u których stwierdzono wydalanie cyst pełzaka – aż do całkowitego ich wyleczenia;
b)    przecięcie dróg szerzenia – sanitarna ochrona wód i środków żywności. W miejscowościach nie skanalizowanych położenie szczególnego nacisku na odkażanie ludzkich wydalin i zapobieżenie zanieczyszczeniu zbiorników wody używanej do picia i innych celów gospodarczych. Szerzenie oświaty zdrowotnej wśród ludności, zwłaszcza na temat przestrzegania zasad higieny osobistej (staranne mycie rąk po defekacji i przed przygotowaniem posiłku), ryzyka picia wody z niepewnego źródła, spożywania nie mytych i nie gotowanych jarzyn i owoców. Wodę należy pić tylko przegotowaną, jarzyny i owoce po opłukaniu sparzyć wrzątkiem (cysty pełzaka E. histolytica giną w temp. 100°C w ciągu kilku sekund, a w temp. 50°C w ciągu 5 minut).  Należy tępić owady (muchy, karaczany), mogące odegrać rolę w szerzeniu inwazji;
c)    zwiększenie odporności – nie istnieje;
d)    postępowanie podczas epidemii – w strefie umiarkowanej pojedyncze importowane przypadki kliniczne i bezobjawowe na ogół nie wywołują dalszego łańcucha epidemicznego. Z tego względu wykrycie infestacji amebowej u osób nie wyjeżdżających do ognisk pełzakowicy nie wymaga specjalnych środków przeciwepidemicznych, ale osoby te nie powinny być dopuszczane do pracy przy produkcji środków spożywczych (branżowcy) aż do wyleczenia. Osoby przybywające z ognisk endemicznych pełzakowicy podlegają obserwacji, badaniom i ewentualnemu leczeniu w specjalistycznych poradniach chorób tropikalnych. U członków rodziny i osób z bliskiej styczności z chorymi bądź osobami z infestacją amebową można przeprowadzić kilkakrotne badania kału i testy serologiczne.