Rzeżączka

RZEŻĄCZKA Gonorrhoea

Jest to choroba bakteryjna, która przebiega najczęściej jako zakażenie miejscowe i dotyczy dolnych odcinków dróg moczowo-płciowych. W niekorzystnych dla ustroju warunkach może stać   się  zakażeniem  uogólnionym  i  powodować  poważne  powikłania.
U małych dziewczynek zakażenie rzeżączką przebiega jako zapalenie sromu i pochwy. Zakażenie rzeżączką oprócz zajęcia cewki wywołuje zapalenie sromu i pochwy oraz ujścia zewnętrznego szyjki macicy. Spływająca wydzielina ropna może zakazić odbytnicę. U noworodków zakażenie rzeżączką może nastąpić w czasie akcji porodowej i dotyczy spojówek oka, powodując rzeżączkowe zapalenie spojówek noworodków, które objawia się obrzękiem i zaczerwienieniem spojówek jednego lub obu oczu. W obfitej wydzielinie śluzowo-ropnej w badaniu mikroskopowym stwierdza się obecność dwoinek rzeżączki. Zakażenie szybko przenosi się na rogówkę. Jeżeli nie rozpoczęto natychmiast leczenia penicyliną, powoduje owrzodzenie rogówki i może doprowadzić do ślepoty.
U mężczyzn najbardziej podatne na zakażenie są: cewka moczowa, gruczoły cewki moczowej , gruczoły opuszkowo-cewkowe , gruczoł krokowy, pęcherzyki nasienne i najądrze. U kobiety najwcześniej ulega zakażeniu cewka moczowa i jej gruczoły, szyjka macicy, a następnie gruczoły przedsionkowe mniejsze i większe  oraz jajowody. Również podatna na zakażenie jest błona śluzowa odbytnicy zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn. Błona śluzowa jamy ustnej i migdałków może ulec zakażeniu w następstwie stosunków oralno-genitalnych.
Występuje obfity ropny wyciek z ujścia cewki moczowej. W wydzielinie stwierdza się w badaniu mikroskopowym obecność dwoinek rzeżączki. W miarę trwania choroby ilość wydzieliny zmniejsza się. Nieraz od początku przebiegu choroby objawy są słabo wyrażone. U mężczyzn zakażenie, początkowo ograniczone do cewki przedniej, może z czasem przejść na cewkę tylną oraz wywołać powikłanie w postaci zapalenia najądrza, gruczołu krokowego, zapalenia stawów i zapalenia wsierdzia. U kobiet występuje zapalenie cewki i szyjki macicy, lecz objawy mogą być słabo wyrażone i przez chorą nie zauważone. Podczas miesiączkowania zakażenie może przejść na jajowody i spowodować zapalenie przydatków i przylegających odcinków otrzewnej w obrębie miednicy małej. W dalszym przebiegu choroba przechodzi w okres przewlekły, powodując długotrwałe dolegliwości oraz znacznie upośledzając stan zdrowia kobiety.

Rzeżączkę wywołuje dwoinka rzeżączki (Neisseria gonorrhoeae). Dwoinki te są patogenne przede wszystkim dla błon śluzowych pokrytych nabłonkiem walcowatym, do którego łatwo przenikają i wywołują stan zapalny, połączony z odczynem komórkowym w warstwie podśluzówkowej. Błony śluzowe pokryte nabłonkiem wielowarstwowym  lub  przejściowym  są  mniej  podatne  na  zakażenie.
Rezerwuarem i źródłem  zarazka jest człowiek.

DROGI SZERZENIA

Kontakt bezpośredni, rzadziej pośredni. Prawie wyłącznie  przez  kontakt  seksualny.  U  małych  dzieci  przez   pośredni kontakt z wydzieliną zakaźną przeniesioną przez zakażone przedmioty. Zakażenie spojówek oka u noworodków następuje w czasie akcji porodowej od chorej na rzeżączkę matki.
Wrota zakażenia stanowi błona śluzowa.

Okres wylęgania trwa najczęściej 3-4 dni, lecz czasami 9-14 dni lub nawet dłużej.
Zaraźliwość rzeżączki nie leczonej może trwać bardzo długo (miesiące, lata). U kobiet nasila się w okresie przed miesiączkowaniem i po nim; ustaje po zastosowaniu właściwego leczenia.

Podatność na zakażenia jest powszechna. Przebycie choroby nie daje odporności i nie chroni przed ponownym zakażeniem.

WYSTĘPOWANIE

Rzeżączkę zalicza się obecnie do najczęstszych chorób zakaźnych i w wielu krajach liczba zachorowań stale narasta. Szczególnie w niektórych krajach rozwijających się zapadalność jest bardzo wysoka. Na przykład w Nigerii choruje 3-5% całej ludności. W Ugandzie zapadalność wśród mężczyzn wynosi 9%, a wśród kobiet 18% całej populacji. Wysoką zapadalność stwierdza się w krajach Ameryki Północnej i Południowej, jak również w niektórych krajach Azji i Europy. W Polsce wskaźnik zachorowań w 1979 r. wynosił 113 na       100 000. W latach następnych obniżył się do 60,3/100 000 (1983 r.). Na zakażenie są podatni zarówno mężczyźni, jak i kobiety. Największa zapadalność jest wśród młodzieży w grupach wieku o największej aktywności seksualnej. W Polsce rzeżączką małych dzieci jest zjawiskiem rzadkim. Również rzeżączkowe zapalenie spojówek noworodków występuje tylko sporadycznie, w przypadkach zaniedbania wykonania zabiegu Credego.

ROZPOZNANIE

a)    kliniczne – na podstawie obrazu klinicznego i przebiegu choroby;
b)   laboratoryjne – wykrycie gonokoków badaniem mikroskopowym w preparatach odpowiednio barwionych lub za pomocą posiewu i hodowli na specjalnym podłożu. W rzeżączce przewlekłej badanie trzeba nieraz powtarzać kilkakrotnie. W przypadkach trudnych pod względem diagnostycznym pomocne może być badanie metodą immunofluo-rescencyjną.

ZAPOBIEGANIE I ZWALCZANIE

a) unieszkodliwienie źródła zakażenia – szybkie rozpoznanie i leczenie chorych, wyszukiwanie kontaktów i ich leczenie. Chory nie wymaga izolacji. Rozpoczęte właściwe leczenie szybko likwiduje pokaźność. Do czasu wyleczenia pacjent powinien powstrzymywać się od stosunków seksualnych z innymi osobami, jak również z poprzednim swoim partnerem ze względu na możliwość reinfekcji. W okresie zakaźnym obowiązuje ścisłe przestrzeganie higieny ze względu na pokaźność wydzieliny z narządów płciowych. Zaleca się, aby kobiety, będące kontaktem chorych na rzeżączkę mężczyzn, poddawać natychmiast tzw. leczeniu profilaktycznemu ze względu na występujące u nich nieraz trudności diagnostyczne i konieczność powtarzania badań, co odwleka moment rozpoczęcia leczenia i sprzyja szerzeniu się rzeżączki.
Wywiad epidemiologiczny powinien obejmować wszystkie osoby kontaktów, które nastąpiły w przeciągu co najmniej 10 dni przed wystąpieniem pierwszych objawów rzeżączki.
W środowiskach o dużej zapadalności wskazana jest bliska współpraca z ginekologami i stosowanie badań masowych w kierunku rzeżączki u wszystkich kobiet zgłaszających się do przychodni ginekologicznych (niezależnie od powodu zgłaszania się) w celu wykrywania przypadków rzeżączki utajonej, będącej najczęstszym źródłem zakażenia.
Ze względu na możliwość równoczesnego zakażenia rzeżączką i kiłą obowiązuje dwukrotne badanie serologiczne w kierunku kiły: po rozpoznaniu rzeżączki oraz w 3 miesiące po rozpoczęciu leczenia (ze względu na możliwość maskującego działania penicyliny na przebieg równoczesnego zakażenia kiłą);
b)    przecięcie dróg szerzenia – w zapobieganiu rzeżączki u dzieci zasadniczą rolę odgrywa odpowiedni nadzór sanitarno-higieniczny nad instytucjami, w których przebywają małe dzieci (domy małego dziecka,żłobki, przedszkola).
U noworodków stosuje się powszechnie tzw. zabieg Credego jako środek profilaktyczny przed zakażeniem spojówek (zakrapianie noworodkowi do worka spojówkowego 1% roztworu azotanu srebra). Duża rola oświaty zdrowotnej;
c)    zwiększenie odporności – badania nad uzyskaniem skutecznej szczepionki jak  dotychczas nie dały wyników zadowalających;
d)    postępowanie podczas epidemii – na ogół choroba nie szerzy się w postaci epidemii, z wyjątkiem zakażeń w domach dziecka, przedszkoli itp. na skutek złych warunków higienicznych i nieprzestrzegania zasad higieny, np. niedostatecznej dezynfekcji termometrów do mierzenia temperatury.
Obowiązuje podniesienie stanu higienicznego, przestrzeganie zasad higieny, skuteczne leczenie chorych i kontaktów.